Muynak (Aral Gölü), Özbekistan, Asya

Özbkistan‘a ilk girdiğimde gittiğim yer gemi mezarlığının olduğu Muynak şehri oldu. Burası aslında eskiden Aral gölünün kıyısında çok büyük bir liman şehriymiş. Fakat günümüzde Aral gölünün %90’ı kuruduğu için şehirden geri pek bir şey kalmamış. Ben de gece kamp yapıp ertesi gün gemi mezarlığını gezdim.

Bilmeyenler için Aral gölü hakkında kısaca bilgi verim. Çünkü ben hikayesini çok hüzünlü buluyorum 🙁 Aral gölü Asya’nın ikinci büyük, dünyanın ise dördüncü büyük gölüdür. Zamanında burası gölün her iki ucundaki iki büyük limanı ile tanınırmış. Bunlardan biri gölün kuzeyinde Kazakistan’ın Aral şehri, diğeri güneyinde Özbekistan’ın Muynak şehridir. O zamanlar Aral 22 farklı (4’ü buraya özel) zengin balık stoğunu barındırıyormuş. 1960’larda Sovyetler Birliği pamuk üretimini arttırmaya karar verir. Neden pamuk derseniz pamuk “ak altın” olarak bilinir ve birçok sanayi koluna hammadde sağladığı için çok stratejiktir. Pamuk ekimi için çölleri sulamak üzere Aral’ı besleyen Amuderya (Ceyhun) ve Sirderya (Seyhun) nehirlerinin üzerine iki büyük baraj yapılır ve suyun yönü çöle kaydırılır. Bu da Aral’ın sonunu getirmiş. Çünkü sıcak yüzünden çok fazla buharlaşma olmuş ve gelen sular da Aral’ı besleyememiş. Sadece 10 yıl sonra %20’si kurumuş. 30 yıl sonra %40’ı kurumuş.

Günümüzde ise %90’ı tamamen kuruyup çöl olmuş. Göl ve balıklar gidince ekolojik şartlar çok değişmiş, insanlar göç etmişler. Ayrıca göldeki su buharlaşıp uçunca geriye kalan toz ölümlere sebep olmuş. Gölün tabanında kalan kimyasal kalıntılar bölgede rüzgarların çok omasından dolayı bin kilometre çapında bir bölgeye yayılmış. Zaten kurak olan bölge de tarım ürünlerini ve insan sağlığını etkilemeye başlamış. 1960’dan önce %2 olan 5 yaşı altındaki çocuk ölümü oranı göl kuruduktan sonra %10’a yükselmiş. Bu oran dünya sağlık örgütünün verdiği ortalamanın 3 katıdır. Sonuç itibari ile bölge gittikçe çölleşmiş ve kimsesizleşmiş. Sadece bunlar da değil rüzgarlar artınca pamuk ekili bölgeleri de etkilemiş ve pamuk azalmaya başlamış.

Evet Sovyetler Birliği pamuk üretiminde dünyada ikinci sıraya yerleşmiş ama beraberinde dünyanın insan eliyle yapılmış en büyük çevresel felaketini de yapmış. Çok üzücü, özellikle gelip kendi gözlerim ile görünce daha çok üzüldüm. İlk fotoğraflarda 1960 yılı ve günümüzde gölün nasıl göründüğü gözüküyor.